သူၣ်တီသးလိၤလီၤစိၤလီၤထီ
လၢကီၢ်အမဲရကၤ, သ့ၣ်ပှၢ်အမ့ၣ်အူလၢ မၤဟးဂီၤတၢ်နးနးကျံးကျံးအဒိၣ်ကတၢၢ်န့ၣ် မ့ၢ် ပဲး(ရှ)တံကိၣ် (Peshtigo) အမ့ၣ်အူအီၣ်တၢ် ဖဲ ကီၢ်စဲၣ် ဝ့းခီၣ်စ့ၣ် (Wisconsin) အကလံၤစိး-မုၢ်ထီၣ်တကပၤန့ၣ်လီၤ. ပဲး(ရှ)တံကိၣ် မ့ၣ်အူအီၣ်တၢ်န့ၣ် တကတီၢ်ဃီဒီး ရှံၣ်ကၤကိၣ် (Chicago) အမ့ၣ်အူအီၣ်တၢ်, လၢပှၤသ့ၣ်ညါအါ, (အီးကထိဘၢၣ် ၈ သီ, ၁၈၇၁) န့ၣ်လီၤ. ဘၣ်ဆၣ်, လၢ ပဲး(ရှ)တံကိၣ် မ့ၣ်အူအီၣ်တၢ်န့ၣ် ပှၤကညီအသးသမူ လီၤမၢ်ဝဲဒၣ် အါန့ၢ်နွံကယၤဘျဲၣ်န့ၣ်လီၤ. ပဲး(ရှ)တံကိၣ် အဝ့ၢ်န့ၣ် ဂုၤထီၣ်ပသီထီၣ်ဝဲဒၣ်ချ့ချ့, လၢအအိၣ်ဒီးသ့ၣ်အတၢ်သူၣ်ထီၣ်တဖၣ်, ဒီးတၢ်ထုးထီၣ် သ့ၣ်အတၢ်ဖံးတၢ်မၤတဖၣ်န့ၣ် ခီဖျိလၢကလံၤအူဆူၣ် တပျုာ်အပျီၤအဃိ, လၢတနၣ်ရံၣ်အတီၢ်ပူၤန့ၣ် မ့ၣ်အူအီၣ်ကွံာ်ဝဲ ဒ်ရာ်မ့ၣ်အူအသိးန့ၣ်လီၤ.
လီခီလ့ၢ်လၢ အကိၣ်ဃၢၣ်တဖၣ်, ဒၢးခီကုၢ်ဃိသးတဖၣ်, ဒီးပိးလီတနီၤလၢ မ့ၣ်အူအီၣ် အိၣ်တ့ၢ်ဝဲတဖၣ်အကျါ, လံာ်စီဆှံဖိတဘ့ၣ် အိၣ်တ့ၢ်ဝဲလၢ အအိးထီၣ်အသးဖိန့ၣ်လီၤ. မ့ၣ်လၣ်အီၣ်စီကွံာ်လံာ်အကု, ဒီးမ့ၣ်အူအတၢ်ကိၢ်ကဲၤဖးန့ၣ် ဒုးကိၤလံာ်အကဘျံးတဖၣ် ဘၣ်ဆၣ်, တဟးဂူာ်ဟးဂီၤဝဲဘၣ်န့ၣ်လီၤ. တၢ်ဃုထံၣ်န့ၢ် လံာ်စီဆှံတဘ့ၣ်အံၤ သ့ဝဲဒၣ် လၢဝ့ၢ်အတၢ်ဒုးနဲၣ်…
သးအတၢ်ဃူတၢ်မုာ် ခီဖျိလၢတၢ်ပျဲပျၢ်ကွံာ်
ယွၤအဒူၣ်ဖိထၢဖိ
ဖဲ ၁၈၆၃ နံၣ် အမုၢ်တနံၤန့ၣ် အဲးဒဝ့ (Edwin) ဆၢထၢၣ်အိၣ်ခိးတၢ် ဖဲလ့ၣ်မ့ၣ်အူသန့အကျဲစီၢ်ခိၣ် ဖဲ ဝ့ၢ်ကၠၢၣ်စံၣ် (Jersey) န့ၣ်လီၤ. တချုးဖဲလ့ၣ်မ့ၣ်အူ ဟးထီၣ်န့ၣ် ထံၣ်ဝဲဒၣ် ပှၤတဖု မၤဆူၣ်ဆီၣ်သနံး သးစၢ်တဂၤ လၢလ့ၣ်မ့ၣ်အူန့ၣ်လီၤ. ပှၤသးစၢ်အံၤ လီၤတဲာ်ဝဲဆူ လ့ၣ်မ့ၣ်အူ, ဒီးလ့ၣ်မ့ၣ်အူသန့အကျဲစီၢ်ခိၣ်အကဆူးန့ၣ်လီၤ. တၢ်ဆၢကတီၢ်လၢခံအကတၢၢ်ဖိ, ဖဲ လ့ၣ်မ့ၣ်အူ စးထီာ်ဟးထီၣ်အကတီၢ်, အဲးဒဝ့ ယူၢ်ဃီၤဝဲအစု, ဒီးထုးထီၣ်ဝဲဒၣ်သးစၢ်တဂၤအံၤ ဒ်သိးကပူၤဖျဲးဒီးလ့ၣ်မ့ၣ်အူအဂီၢ်န့ၣ်လီၤ.
ပှၤသးစၢ်လၢ အဘၣ်တၢ်မၤပူၤဖျဲးအီၤတဂၤန့ၣ် မ့ၢ်ဝဲဒၣ် ကီၢ်ခိၣ် အၣ်ဘြၤဟၣ် လ့ကၢၣ် (Abraham Lincoln) အဖိခွါ ရီဘၢး ထီး(ဒ) လ့ကၢၣ် (Robert Todd Lincoln) န့ၣ်လီၤ. မ့ၢ်လၢ အဲးဒဝ့ ဘူး(သ) န့ၣ် မ့ၢ်ခွါဂဲၤဒိ လၢအမံၤဟူသၣ်ဖျါတဂၤအဃိ, လၢခံန့ၣ်, ရီဘၢး ကွဲးပာ်ဖျါဝဲဒၣ် ပှၤလၢမၤပူၤမၤဖျဲးအီၤတဂၤ “အမဲာ်သၣ်န့ၣ် ဖျါလၢယသ့ၣ်ညါအီၤဂ့ၤဂ့ၤ” န့ၣ်လီၤ.…
ဖဲလၢပတၢ်အိၣ်မူ ဘၣ်တၢ်မၤတတီတလိၤ
ဖဲ ခၠါ(စ) ဒ့းကၢၣ်(စ) (Charles Dickens) အလံာ်တၢ်တဲပူဖးဒိၣ်, အီၣ်လ့ဘၢၣ် ထွံး(စ) (Oliver Twist) အပူၤန့ၣ် ပှၤလၢဆါဆူၣ်ဆါကဲ အီၣ်လ့ဘၢၣ် တဂၤ အိၣ်ဖျဲၣ်ထီၣ်ဝဲဒၣ် ဖဲ ပှၤမၤတၢ်ဖိ အိၣ်ဆိးတၢ်ဟံၣ်ဖှီၣ်သံတဖျၢၣ်အပူၤ, ဒီးတၢ်လီၢ်န့ၣ် အမံၤဟူသၣ်ဖျါဝဲလၢ အမၤတရီတပါ ပှၤဖှီၣ်ဖိယာ်ဖိတဖၣ်န့ၣ်လီၤ. အိၣ်ဖျဲၣ်ထီၣ်ဝဲလံၤလံၤန့ၣ် မ့ၢ်ပှၤဖိၣ်ဃဲဖိတဂၤ, ဒီးအကတၢၢ်န့ၣ်, မ့ၢ်လၢတၢ်မၤဆူၣ်မၤစိးအီၤအဃိ, ပှၤဖိသၣ်ပိာ်ခွါတဂၤအံၤ ဃ့ၢ်ဟးထီၣ်ကွံာ်ဝဲလၢတၢ်လီၢ်အံၤန့ၣ်လီၤ. လၢတၢ်လီၤကမၢကမၣ်အပူၤန့ၣ် ဘၣ်အိၣ်မူလဲၤခီဖျိ တၢ်အိၣ်မူ အတၢ်လဲၤတရံးအသး, ဒီးသ့ၣ်ညါထွဲဝဲဒၣ်လၢ ကန့ၢ်ဘၣ်သါ တၢ်ဘူၣ်တၢ်တီၣ်ဒိၣ်ဒိၣ် အါအါန့ၣ်လီၤ. ဒ့းကၢၣ် မ့ၢ်ပှၤလၢအဲၣ်မၤကတၢၢ် အတၢ်တဲပူလၢတၢ်သးခုတဂၤ, ပာ်ဖျါမၤလီၤတံၢ်ဝဲဒၣ် ပှၤလၢအမၤအၢမၤသီတ့ၢ် အီၣ်လ့ဘၢၣ် လၢတၢ်အါနံၣ်အါလါသ့ၣ်တဖၣ်. ကဒိးန့ၢ်က့ၤ တၢ်စံၣ်ညီၣ်တီ, ဒီးတၢ်ပီၢ်ယၢ်လီၤက့ၤသးအဂီၢ်န့ၣ်လီၤ. ဖဲလၢ အီၣ်လ့ဘၢၣ် တဂၤ “န့ၢ်ဘၣ်သါဟီၣ်ခိၣ်လီၢ်” အကတီၢ်, ပှၤလၢအမၤအၢအီၤတဖၣ် ဒိးန့ၢ်ဝဲဒၣ် အတၢ်မၤအၢ အဘူးအလဲန့ၣ်လီၤ. ဒ် ဒ့းကၢၣ်(စ) အလံာ်တၢ်တဲပူ ပာ်ဖျါဝဲအသိး, တၢ်အိၣ်မူ…
